Ankara'nın Anıtları

Ankara’nın sembolik anıtlarından biri olan Zafer Anıtı, şehrin göbeğinde, Altındağ ilçesinin Ulus Meydanı’nda yer alır. 1925 yılında Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Türk hükümetinin Avusturyalı sanatçı Heinrich Krippel’a sipariş edilir. Üstelik Krippel, istenilen tasvir tüm detaylı önerilerle birlikte anlatılmak üzere Çankaya Köşkü’nde misafir edilir. Tamamlanan ön çalışmaların ardından Krippel anıtı şekillendirir ve Viyana’da bulunan Birleşik Maden İşletmeleri’nde madeni kısmını döktürür. Ancak bir sorun vardır. Krippel bir hata yapar. Aslında çok da önemli değilmiş gibi görünen bu hata esasında hayati önem taşımaktadır. Çünkü Sakarya isimli atının üzerinde betimlenen Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün iki yanında duran Türk askerlerini, Alman askerlerinin kullandığı miğferlerledir. Anıtın teslim tarihi yaklaştığından Krippel herhangi bir değişikliği ancak açılışın ardından yapabilecektir. Zafer Anıtı’nın açılışı 24 Kasım 1927’de Sümerbank binasının önünde gerçekleştirilir. Başbakan İsmet İnönü ile askerlerin de bulunduğu açılışı, dönemin Meclis Başkanı Kazım Paşa yapar. Anıt Komitesi Başkanı Yunus Nadi açılışa özel bir konuşma gerçekleştirirken Usta Şair Mehmet Emin Yurdakul da tören için özel olarak hazırladığı “Zafer” adlı şiirini okur. Anıt daha sonraları meydan genişletme çalışmaları sırasında ilk yeri değiştirilerek bugünkü yerine taşınır.Açılışta Atatürk hatayı fark eder ve bunun üzerine Krippel’ı kutlar ve “Benim Türk askerini her zaman görmek istediğim gibi, çağdaş ve uygar kıyafetler içerisinde resmetmişsiniz.” der. Atatürk’ün sanata ve sanatçıya karşı sergilediği bu tutum unutulmasın diye de ne anıtta değişikliğe gidilir ne de anıt kaldırılır.

Ankara meydanlarında yakın dönem Türkiye tarihindeki zaferleri ölümsüz kılan pek çok anıt bulunur. Bu anıtlar aynı zamanda şehrin sembolleri arasında gösterilir. Ankara’da Ulus Meydanı’nda yer alan anıt, bunlardan biri durumundadır. Ulus Cumhuriyet Anıtı, ‘Zafer Anıtı’ olarak da bilinir. Türk halkının katkıları ve Yenigün gazetesinin öncülüğünde oluşturulur. Özellikle de gazete adına Yunus Nadi’nin müthiş çabaları olur. O dönem bu anıt için büyük bir yarışma düzenlenir. Bu yarışma evrensel bir kimlik kazanır. Yarışmanın birincisi olan kişi Avusturyalı H. Krippel olur. Kendisi eğitimini Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’nde tamamlayan çok yetenekli bir sanatçıdır. Krippel, heykelle alakalı çalışmalara 1925 yılında başlar. Kendi ülkesinde bulunan Birleşik Maden İşletmeleri, heykelin döküldüğü yer olarak tarihe geçer. Çalışmalar neticesinde 1927 yılında görkemli bir törenle meydana dikilir. Daha sonra meydanın genişlemesinden dolayı heykelin yeri değiştirilir ve günümüzdeki konumuna alınır. Figürlerin aralarına konuşlanan ana kaide üzerinde Atatürk’ü görmek mümkündür. Atatürk asker kıyafetleri ile “Sakarya” olarak bilinen atının üzerindedir. Bu etkileyici canlandırma heykele çok daha özel bir hava katar. Kabartmalar incelendiğinde ise ulu önderin Ankara’ya gelişi ve Türk milletinin kökenlerine dair bazı figürler estetik biçimde yansıtılır. Taş kaide üstünde toplamda dört figür bulunur ve bunların her biri de bronzdan yapılır. Bu figürlerden iki tanesi ‘Kara Fatma’ olarak tanınan ve o dönem orduya mermi taşıyan cefakar anayı temsil eder. Diğer iki figür ise Mehmetçik’in anısına yapılır. Yapı, resmi kayıtlarda anıt bir heykel olarak tanımlanır. Özellikle de yerli ziyaretçilerin her daim ilgisini çeken Ulus Cumhuriyet Anıtı’nın önünde her daim fotoğraf çeken birileri ile karşılaşmanız mümkündür. Heykelin yapıldığı ilk dönemlerde Ulus Meydanı Hakimiyet-i Milliye olarak bilinir.

Türkiye’nin yetiştirdiği önemli heykeltıraşlardan biri olan Nusret Suman’ın tasarladığı Hitit Güneş Kursu, 1978 senesinde tamamlanmıştır ve bu şık anıt Sıhhiye Meydanı’nda yer alır. Alacahöyük’te gerçekleştirilen ilk kazılarda Hatti adlı bir eser bulunur ve o dönem bu bulgu büyük bir ilgi uyandırır. Dönemin belediye başkanı olan Vedat Dalokay, burayı adeta şehrin bir sembolü haline getirir. Hitit Güneş Kursu Anıtı ortaya çıkarılırken buranın bir kopyası oluşturulur. Kazılardan çıkarılan orijinal eserlere ise Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden ulaşmak mümkündür. Bu projenin hayata geçirilmesine Anadolu Sigorta’nın da ciddi katkıları olur. Hitit Güneş Kursu Anıtı’nın şehrin merkezinde konumlanması, daha kolay keşfedilmesini sağlar. Ulus’un girişinde yer alan anıt, Hattiler’in bir mirası olarak büyük ilgi görür Bilindiği üzere Hattiler, Anadolu topraklarının bilinen en eski uygarlıklarından biridir. Hitit Güneş Kursu Anıtı’nın üst bölümünde yer alan çıkıntılar, üremeyi temsil eder. Aynı anıtta bulunan kuş figürleri ise özgürlüğün bir sembolü olarak kendine yer bulur. Yuvarlak hatlar ise dünyayı ve güneşi anımsatır. Kısa sürede sadece Ulus’un değil aynı zamanda Ankara’nın da sembollerinden biri haline gelir. Hitit Güneş Kursu Anıtı, aynı zamanda Ankara Üniversitesi’nin de sembolü olarak kabul görür. Anıt, her ne kadar kopya bir eser olsa bile ihtişamı ve özgün yapısıyla büyük hayranlık uyandırır. Gerek Ankara gerekse de Anadolu’ya dair çağrışımlar dikkat çeker. Hitit Güneş Kursu, bir tür dini ayin nesnesi olarak bilinir. Eserin orijinaline ulaşmak adına yapılan kazı çalışmaları ilk olarak Atatürk’ün emriyle 1935 senesinde başlar. Hitit Güneş Kursu, tunç malzemeden oluşturulur. Bundan yaklaşık olarak 4 bin sene önce pek çok dini ayinde ya da merasimde etkin şekilde kullanılır. Hititler Anadolu’ya gelmeden yaklaşık 300 sene kadar önce Hatti krallarının bu tip sembollerle beraber gömülür.

Polatlı ilçesi içinde yer alan Duatepe Anıtı, görenleri oldukça etkileyen önemli bir anıttır. Aynı zamanda Polatlı için sembol bir değere sahip olan eserin manevi anlamı büyüktür. 1921 senesinde taarruz sürecinde düşmanlardan geri alınan ilk tepe olması, burayı tarihsel süreçte çok anlamlı ve özel kılar. 1999 senesinde yapılan bir çalışma neticesinde buraya toplamda 20 bin civarında ağaç dikilir. Anıt, bu ağaçların olduğu bölgeye bir sene sonra yerleştirilir. Duatepe günümüzde beş ayrı bölümden oluşur. Bu bölümler; anıt, bağlantı yolu, yürüme yolu, otopark ve tören alanı şeklinde sıralanabilir. Ankara’ya gelenlerin gezi listesine dahil ettiği Duatepe Anıtı, yetenekli bir heykeltıraş olarak öne çıkan Metin Yurdanur tarafından oluşturulur. Kendisi çok başarılı bir devlet sanatçısıdır ve bu daha pek çok esere imzasını atar. Hem heykellerin hem de anıtın tasarım ve uygulaması kendisine aittir. Bu alanda yer alan heykeller incelendiğinde Halide Edip Adıvar, İsmet İnönü ve Atatürk gibi isimleri görmek mümkündür. Duatepe Anıtı yakın tarihimizde Türk askerinin kararlılığını ve azmini sembolize eden bir yapı olarak çok özel bir yerde durur. Viyana’dan başlayan o meşhur geri çekiliş bir anlamda burada son bulur. Burada başlayan kovalama Ege Denizi’ne dek uzanır. Duatepe’nin alınması mücadele ruhuna önemli bir katkı sunar. Çünkü Sakarya Meydan Muhaberesi, Kurtuluş Savaşı için bir dönüm noktasıdır. Savunma hattını oluşturan Duatepe dışında Türbe Tepe ve Gazi Tepe de bu proje kapsamında ağaçlandırılır. Anıtla alakalı ilk çalışmalar 1999 senesinde gündeme gelir. 12 Eylül 2000 tarihinde görkemli bir törenle beraber açılışı gerçekleşir. Duatepe Anıtı’nı dikkatli bir şekilde incelediğiniz zaman oldukça ilginç detaylarla karşılaşabilirsiniz. Örneğin Duatepe bölgesinde şehit düşen askerlerin isimleri, pirinç harflerle anıt duvarına yazılır.

Yazılacak.Ankara’nın Kızılay semti içerisinde yer alan Güvenlik Anıtı 1935 senesinden inşa edilir. Yapımında ise büyük ölçüde Ankara taşı kullanılır. Anıt, polis ve jandarmaya atfedildiğinden bu ismi alır. Güven Park bölgesinde konumlanan Güvenlik Anıtı’nın Kızılay yönüne bakan kısmında ellerinde sopa olan kudretli Türk gençlerinin heykelleri bulunur. Buradaki sopa, güveni sembolize eder.Heykellerin hemen alt kısmında Atatürk’e ait “Türk, Öğün, Çalış, Güven” sözleri yer alır. Bu alıntı tunç harflerle yapılmıştır. Söz konusu yazının sağ bölümünde polisin, solunda ise jandarmanın halka yaptığı yardımları yansıtan birtakım kabartmalar vardır. Güvenlik Anıtı’nın Bakanlıklar tarafına bakan kısmında ise Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kurtuluş mücadelesinde beraber hareket ettiği arkadaşlarına yer verilmiştir. Heykellerin yine alt bölümünde anıtın yapıldığı tarih olan 1935 senesi Romen rakamlarıyla yazılıdır.Güvenlik Anıtı, Cumhuriyet döneminin ilk kamu yapıları arasındadır. Gerek anıtı gerekse de çevresini Avusturyalı bir mimar tasarlar. O dönem heykeller Viyana içerisinde yer alan bir dökümhanede gerçekleşir. Ulus Meydanı’nda yer alan Zafer Anıtı da bu duruma örnek olarak verilebilir. Ancak buna rağmen kaidenin üzerinde bulunan kabartmalar Ankara’da yapılır. Kaide için Mamak taşı tercih edilir. Anıtın oluşumunda ise bazı öğrenciler dışında çeşitli Türk ustalar emek verir. Kaide bölümü toplamda 37 metre olan anıtın bronz figürleri 6 metreye kadar ulaşır.Güvenlik Anıtı bazı kaynaklarda ‘Güvenpark’ olarak da geçer. Anıtın yapımına ilk etapta başlayan Avusturya kökenli mimar, 1934 senesinde anıtı tamamlayamadan vefat eder. Dolayısıyla anıtı tamamlama görevi Joseph Thorak isimli başka bir mimara verilir.

İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi öğretim üyesi Prof. Dr. Hüseyin Anka tarafından yapılan ve 1966’da büyük bir törenle açılan Mithat Paşa Anıtı, Ankara’nın en önemli anıtlarından biridir. Peki, -bilmeyenler için- Mithat Paşa Kimdir? Asıl adı Ahmed Şefik olan Mithat Paşa, 1822’de İstanbul’da doğar. Osmanlı Devleti’nde pek çok bürokratik görevde bulunan Paşa, 1864 yılında Tuna vilayetine Vali olarak atanır. Daha sonraki yıllarda ise tarihteki rolünün pekişmesine sebep olan Bağdat vilayetine Vali olarak atanır ve görevlerini çok daha üstün başarılarla sürdürür. Hatta 1872’de üç ay gibi kısa bir süre de olsa sadrazamlık bile yapar. Hayatı boyunca Girit, Aydın ve daha pek çok yerde valilik yapan Mithat Paşa’nın 1863’te Tuna valisi olduğu sırada çiftçilerin ihtiyaçlarına yönelik olarak kurduğu Ziraat Bankası’nın 103’üncü kuruluş yıldönümünü dolayısıyla Ankara’daki genel müdürlük binasının yanına heykeli yaptırılır ve yerleştirilir. 1966’da törenle açılan heykel, aynı zamanda heykeltıraş İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi öğretim üyesi Profesör Doktor Hüseyin Anka tarafından yapılır. Solunda başaklar, çark, sağında terazi objelerle birlikte oturur halde betimlenen heykelin alt kısmında, doğum ve ölüm tarihlerine ithafen, “Mithat Paşa 1822–1884” yazısı bulunur. Büyük boyutlu anıt, günün her saati yanında hatıra fotoğrafı çektirmek isteyen turistlerle doludur.

Mimarlık tarihi literatürüne adını altın harflerle geçiren, tüm dünyadaki sanat tarihi, mimari ve mühendislik derslerinde en az bir kez adının geçtiği ve müfredatta yeri olan Koca Mimar Sinan Ağa ya da nam-ı diğer Mimar Sinan; 600 yıl hüküm sürmüş Osmanlı’nın en önemli ve en çok eser veren mimarıdır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin başkenti Ankara’nın manevi açıdan en çok değer verdiği eserlerden biri olan Mimar Sinan Anıtı, tam 7 ton ağırlığında ve 4,3 metre boyundadır… Peki, kimdir bu Mimar Sinan tam olarak? 1490 yılında Kayseri’de gayrimüslim bir ailenin oğlu olarak doğan ve Osmanlı’nın devşirme programına ailesinin isteği üzerine dahil edilen Sinan, Osmanlı’nın gelmiş geçmiş en önemli mimarı olarak anılır… İstanbul’a ‘Kırk Çeşmeler’ ile su getiren, Mağlova Su Sarnıcı’nı bugünkü haline dönüştüren, Süleymaniye’nin, Selimiye’nin ve daha sayısız eserin başkahramanıdır Sinan… Mimar olarak doğmadığı gibi Osmanlı’daki eğitiminin hemen ardından da mimar olmaz aslında Sinan… Öncelikle tam 17 yıl boyunca Yeniçeri olarak hizmet verir devletine. Katıldığı her görevde istemsizce öncelikle mimari eserleri inceleyerek hem de… 49 yaşında Başmimar olarak atandıktan sonra da 99 yaşında vefat edene kadar hem sayısız öğrenci yetiştirir hem de sayısız eser verir… 400 yılı aşkın süredir ayakta kalan eserlerinin en çok bilinenleri bugün hala ilk günkü gibi ayakta ve sağlamlıktadır. Tüm eserlerinde sadeliğin ihtişamını yakalayan Mimar Sinan’ın Ankara’daki aynı ismi taşıyan anıtı da yine aynı izleri taşır. Türkiye Emlak ve Kredi Bankası’nın Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin bahçesine Heykeltraş Hüseyin Anka Özkan’a 1956 yılında yaptırdığı anıt, görenleri kendine hayran bırakır. Üzerinde yer alan kitabesinde “Mimar Koca Sinan 1490–1588 Türkiye Emlak Kredi Bankasının ilim ve sanat camiasına armağanıdır.” cümlesi yer alan anıt ayrıca Ankara’nın simge eserleri arasında da yer alır.

Ankara içinde yer alan Mehmetçik Anıtı, bazı kaynaklarda ‘Dur Yolcu Anıtı’ olarak da geçer. Toplamda 22 metre yüksekliğe sahip olan Mehmetçik Anıtı, Polatlı ilçesinde konumlanır. Sakarya Meydan Muharebesi neticesinde yaşamlarını kaybeden kişilerin anısına inşa edilir. Bilindiği üzere bu muharebe aynı zamanda Kurtuluş Savaşı’nın ve direniş sürecinin çok önemli bir ayağını oluşturur. Tam olarak Kartaltepe üzerinde konumlanan Mehmetçik Anıtı, ilçe merkezinin 6 km uzağındadır. Anıtın hemen yanında da Sakarya Meydan Savaşı Panoramik Müzesi yer alır. Bu müzenin temellerinin atılması da heykelle aynı döneme denk getirilir. Mehmetçik Anıtı’na ev sahipliği yapan Kartal Tepe, bilindiği üzere 1921 senesinde düşmanın kontrolüne geçer; ancak düşmanın burada daha fazla ilerlemesine izin verilmez. Süngü hücumları sayesinde düşman askerleri engellenir. Oldukça etkileyici bir görünüme sahip olan Mehmetçik Anıtı, Doç. Dr. Sait Rüstem tarafından inşa edilir. Kaide kısmıyla beraber toplamda 32 metrelik bir yüksekliğe sahiptir. Heykelin bizzat kendisi ise 22 metre civarındadır. Kaide kısmının üstünde sekiz tane rölyef yer alır. Otogar tarafından gelenlerin Polatlı otobüslerine binmeleri, ulaşım açısından yeterli olacaktır. Mehmetçik Anıtı ile alakalı proje Genelkurmay Başkanlığı tarafından ortaya atılır. Bu proje Sakarya Savaşı’nı yeni nesillere aktarma amacı ve motivasyonu taşır. E-90 karayolunun üstünde bulunan Mehmetçik Anıtı’nın olduğu yere daha sonradan büyük bir Türk bayrağı da yerleştirilir. Demiryolu sayesinde Ankara’ya gelenlerin yol üzerinde görebilecekleri bu harika anıtın açılışına çok sayıda önemli isim katılır. Anıtın yapımını büyük ölçüde üstlenen Mustafa Koç, bu isimlerin başında yer alır. Dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve Genelkurmay Başkanı olan Yaşar Büyükanıt da aynı şekilde açılışı şereflendirir.